Wędrując od kilkunastu lat po całej Polsce w poszukiwaniu ciekawych czy tylko pięknych miejsc i atrakcji turystycznych widzimy niewątpliwy pozytywny zwrot w podejściu do samej turystyki, a w dbałości o miejsca i obiekty, w tym też te zabytkowe, sporą poprawę.

11 listopada nastraja do pewnych refleksji. Nie robiliśmy tego do tej pory, ale kiedyś ten pierwszy raz musiał nastąpić. Więc podzielimy się dzisiaj kilkoma subiektywnymi spostrzeżeniami w tematyce wycieczkowej, czy szerzej turystycznej.

Statystycznie patrząc na obiekty zabytkowe można zauważyć nawet nie podróżując po całym kraju, że w najlepszym stanie są obiekty sakralne. Ale jest to chyba oczywiste, bo znakomita większość z nich jest ciągle użytkowana przez większe czy mniejsze społeczności, więc jest tu o wiele łatwiej systematycznie zbierać odpowiednie fundusze na remonty czy posiadając zręcznego zarządcę występować o dofinansowania z różnych funduszy celowych.

Wystarczy choćby w Google wpisać frazę „dofinansowanie remontów kościołów”, aby zobaczyć jak wiele tego typu obiektów stara się i uzyskuje z różnych źródeł fundusze na konieczne remonty. I nie ma tu chyba czego zazdrościć poza zaradnością gospodarzy tych obiektów. Ta cecha przydałaby się bardzo w wielu innych przypadkach zabytkowych budynków nie będących własnością kościołów lub związków wyznaniowych.

Wspaniałym przykładem dbałości małej lokalnej społeczności o swój kościół jest Iwięcino – napisaliśmy o tym miejscu tak: – „Bardzo cieszymy się, że lokalna społeczność otacza opieką zabytek będący dla nich zarówno dziedzictwem historycznym, ale też częścią ich codziennego życia. Warto i trzeba takie przykłady upowszechniać szerzej. Warto zerknąć na aktywność lokalnej społeczności na stronie „Kalendarium wydarzeń„, ale to już dodatkowa historia współczesnych działań i oby takie przykłady miały naśladowców w całej Polsce, we wszystkich małych ojczyznach.”.

W wielu zespołach pałacowo-parkowych lub dworskich sytuacja także się poprawiła, o ile tylko znalazły one konsekwentnego mecenasa realizującego realistycznie zaplanowane działania remontowe, a następnie prowadzącego dobrze przemyślaną działalność – najczęściej w zakresie hotelowym, konferencyjnym czy rekreacyjnym albo we wszystkich tych zakresach łącznie z dodatkiem modnego ostatnio spa.

Aktualizacja (2014) – przykładów udanych renowacji i adaptacji na cele hotelowo-konferencyjno-rekreacyjne  spotkaliśmy dużo więcej – poniżej jeszcze kilka z nich (linki pod nazwami obiektów prowadzą do naszych wpisów o tych obiektach).

Sterdyń – Pałac Ossolińskich:

Brzesko-Okocim Pałac Goetza:

Tomaszowice:

Pacółtowo:

Nakomiady:

Turzno:

Aktualizacja 2016.11.07
W roku 2016 udało nam się odwiedzić kilka niedawno kompleksowo wyremontowanych obiektów. Jednym z nich był pałac w Cieleśnicy, pokazany na poniższym filmie, uratowany za sprawą prywatnego właściciela:

Ten wyremontowany i oddany do użytku pałac szczególnie nas ucieszył, bo we wschodniej Polsce zabytków po II wojnie pozostało bardzo niewiele, a te które zostały powinny podlegać szczególnej ochronie. Dlatego bardzo nas oczarowało Uroczysko Zaborek, w którym świetnie zachowanych obiektów zabytkowych jest całkiem sporo i do tego przepięknie komponują się w wiejskim krajobrazie.

O nieliczne i cenne zabytki zaczynają dbać też samorządy niewielkich miejscowości czy gmin, poświęcając przy tym dużą część swoich budżetów i zaciągając duże w stosunku do ich możliwości kredyty bankowe. Takim zabytkiem jest np. zamek w Inowłodzu pokazany na poniższym filmie:

Także Zamek Pilcza w Smoleniu dostał dzięki skuteczności samorządu nowe możliwości i zupełnie inną jakość jako produkt turystyczny.

Nie do końca udało się to jeszcze w przypadku zamku w Rabsztynie, ale i tak ogrom prac już wykonanych należy gorąco pochwalić. Liczymy, że pomimo przejściowych problemów na dalsze prace przy tym obiekcie radni szybko wygospodarują odpowiednie fundusze.

Szczególnie cieszą nas obiekty ratowane i remontowane z przeznaczeniem na cele kulturalne. Takich w roku 2016 też kilka udało nam się odwiedzić. Pierwszy z nich to Europejskie Centrum Artystyczne im. Fryderyka Chopina w Sannikach:

Drugi to Muzeum Romantyzmu w Opinogórze Górnej:

Trzeci to Dwór Orpiszewskich w Kłóbce i przyległy park etnograficzny.

Również rezydencje odnowione na cele jedynie mieszkalne do celów prywatnych znajdują oddanych mecenasów dziedzictwa – wspaniały przykład to  Dwór Radonie:

Przyśpieszenia nabrały prace związane z porządkowaniem przestrzeni miejskiej, przywracaniem świetności zabytkowym rynkom, ratuszom i kamienicom. Coraz więcej miast odświeżyło elewacje, przeprowadziło nawet kosztowne przebudowy i remonty aby przede wszystkim swoim mieszkańcom, ale także odwiedzającym je turystom dać powody do satysfakcji.

Pewien zastój, choć nie wszędzie, widać w miejscowościach uzdrowiskowych, które narzekają na zmniejszenie zarówno frekwencji kuracjuszy, jak i na rzeczywiste zmniejszenie wpływów finansowych.

Tam też prace renowacyjne prowadzone są na ogół tylko z konieczności i w dużo bardziej ograniczonym zakresie niż w czasach świetności tych obiektów.

Bardzo miło nas zaskoczył pomysł Muszyny:

Cieszą też znoszone w coraz większej ilości miejsc zakazy fotografowania bez lamp błyskowych czy filmowania we wnętrzach. Już tylko bardzo nieliczne wyjątki od tej reguły stwarzają fotografującym turystom bariery nie do przejścia.

Jednak myślenie o turystach fotografujących czy filmujących bywa w kilku przypadkach obarczone po prostu niechęcią, choć tłumaczone jest względami konserwatorskimi czy organizacyjnymi – przypominamy wpis „List otwarty Pana Michała Kosiarskiego do Dyrektora Wawelu w sprawie zakazu fotografowania wnętrz”.

Na filmie poniżej – Kraków – Wawel wiosna’2014:

I choć Wawel znalazł się w elitarnej grupie rezydencji królewskich, to dalej pozostaje w tyle za pozostałą trójką muzeów, które turystów i zwiedzających traktują po prostu normalnie jak na obecne czasy przystało. I nic tu nie pomoże tłumaczenie dyrekcji Wawelu, że mają prawo ustalać takie a nie inne zasady regulaminowe. To jest po prostu działanie świadczące o pewnej niemocy tej instytucji, nie potrafiącej sobie radzić we współczesnych realiach.

Martwią natomiast zabytki częściowo czy całkowicie pozbawione opieki. O tym wielokrotnie ostatnio pisaliśmy. W niektórych miejscach remont rozpoczęto, ale z różnych powodów został wstrzymany.

To jednak nie są jeszcze problemy najbardziej drastyczne. W wielu miejscach zabytki ocalałe jakimś cudem po II wojnie światowej, a potem po czasach powojennej zawieruchy, szabrownictwa czy PGR-wskiego „gospodarowania”, zostały pozostawione samym sobie lub sprzedane pseudoinwestorom, którzy chcieli jedynie na nich szybko zarobić nic przy nich nie robiąc.
Tylko dla niektórych z nich pojawiły się jakieś szanse i nadzieje na poprawę losu.

Wiele, wiele innych pokazanych np. w tym filmie:

pozostanie już tylko wspomnieniem dawnej świetności.

Zachęcamy do lektury wpisu: „KOPICE NA KOLEJNYM ZAKRĘCIE… CZY ZABYTEK MA SZANSE NA LEPSZE JUTRO?” – i fragment wpisu: „To co widzimy w Kopicach dzisiaj to efekty kilkudziesięciu lat zaniedbań i naigrawania się z obwiązującego prawa, którego nie było komu na czas wyegzekwować. Współczesne próby „opieki” nad zabytkiem niestety uznać należy za zabiegi bardzo mało znaczące.”

Aktualizacja 2017.11.04 – Przez chwilkę wydawało się, że Kopice znalazły właściwe osoby – czytaj nasz wpis „KOPICE – W 7 LAT POD KOPUŁĄ MA POWSTAĆ POLSKO-NIEMIECKIE MUZEUM HISTORII I BYĆ MOŻE COŚ JESZCZE„, które mają wizję dla ich ocalenia, ale szybko się okazało, że inwestor zniknął i nigdy nie miał pieniędzy na to co obiecywał…

Po tych smutnych obrazach warto pokazać piękne polskie miejsca, które choćby tylko ze względów krajobrazowych zasługują na ich propagowanie nie tylko wśród polskich turystów.

Takich miejsc jest w naszym kraju bardzo wiele, a my sami mieszkający tuż obok nich najczęściej ich nie zauważamy i nie doceniamy.

Zapatrzeni w kolorowe reklamy pustych plaż gdzieś za oceanem nie widzimy tego co kryje się parę kilometrów od naszego miejsca zamieszkania czy miejsca letnich pobytów wypoczynkowych. Wolimy siedzieć za barem niż ruszyć na ciekawą wycieczkę.

A zabytków klasy światowej u nas nie brakuje, więc koniecznie trzeba je zobaczyć i poznać ich historię, aby w takim dniu jak 11 listopada móc być dumnym z naszego historycznego dziedzictwa. Niedosyt ze zbyt powolnego tempa przywracania do świetności wielu miejsc to nieco inna sprawa i dobrze aby także w tym dniu zdać sobie sprawę z tego, że ciągle przed nami jeszcze bardzo dużo do zrobienia. Bycie obywatelem Polski zobowiązuje do myślenia o jego dziedzictwie kulturowym, do dbania o zachowanie dla przyszłych pokoleń zabytków czy miejsc historycznie ważnych choćby tylko dla lokalnych społeczności. Chcielibyśmy aby 11 listopada był nie tylko dniem państwowych uroczystości czy niepodległościowych marszów, ale aby każdy z nas mógł po prostu pomyśleć co może zrobić dla swojego kraju, dla swojej miejscowości, dla sąsiadów.

Choć nie wszystko udaje się zrobić szybko dla poprawy choćby tylko estetyki, to cieszy zrozumienie tej problematyki wśród lokalnych władz i planowe podejście do wyznaczanych zadań – zabytki najwyższej klasy zyskują na tym i będą chętniej odwiedzane przez turystów, a same miejscowości tworząc nie tylko miejsca pracy, ale również przyjazny klimat i ułatwienia dla mieszkańców przyciągną równocześnie inwestorów – przeczytajcie nasz wpis: „WYCIECZKOWE POWROTY DO CIEKAWYCH TURYSTYCZNIE MIEJSC – FROMBORK’2014„.

We wpisie z roku 2015 – „KAMIENIEC ZĄBKOWICKI – PRZERWANY ZASTÓJ ” napisaliśmy m.in. tak: „To co zrobiono tu po przejęciu zabytku przez gminę, choć wydaje się niewielkim fragmentem w porównaniu do całego założenia architektonicznego, jest jednak na tyle widoczne i istotne, że odwiedzającym ten obiekt turystom po raz kolejny, mającym w pamięci (i na fotografiach) poprzedni stan robi się jakby weselej, uśmiech na ustach i radość w oczach to częsty objaw i oby takie wrażenia były coraz mocniejsze przy kolejnych odwiedzinach.”

Cenne inicjatywy to także udostępnianie zabytków w całych regionach – zachęcamy do zapoznania się z naszym wpisem „OTWARTY SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ – WSPANIAŁY POMYSŁ NIE TYLKO DLA TURYSTÓW„.

Jeden cytat z powyższego wpisu: „Takiej organizacji turystyki i udostępniania obiektów zabytkowych życzylibyśmy sobie i wszystkim turystom we wszystkich zakątkach Polski. Jak widać na przykładzie Małopolski jest to możliwe i przynosi bardzo dobre rezultaty.„

Najcenniejsze wydaje nam się zaangażowanie osób prywatnych, które ratowaniu obiektów zabytkowych poświęcają ogromną część swojego życia i  środków finansowych. Takim pięknym przykładem jest pałac w Patrykozach odwiedzony przez nas w roku 2015.

Cytat z wpisu o Patrykozach: „Patrząc na to wszystko co zostało w Patrykozach zrobione dzięki Panu Maurycemu Zającowi chciałoby się życzyć wszystkim czekającym na ratunek zabytkom w Polsce podobnych pasjonatów, którzy mają odpowiednie możliwości finansowe i chcieliby pozostawić po sobie równie imponujący przekaz dla potomnych.„

Kolejne piękne miejsce to „URATOWANY ZABYTEK, WZORCOWA MIEJSCOWOŚĆ CZYLI KAMIEŃ ŚLĄSKI„.

O nim napisaliśmy tak: „Kamień Śląski powinien zostać odwiedzony przede wszystkim przez wszystkich sołtysów, wójtów czy burmistrzów, ale także przez mieszkańców większości miejscowości w Polsce, aby na tym konkretnym przykładzie mogli zobaczyć na własne oczy jak może wyglądać ich miejscowość, jeśli włoży się trochę wysiłku w jej uporządkowanie, a potem już systematycznie będzie się dbać aby wszystko co się będzie robić miało służyć mieszkańcom.”

W roku 2015 odwiedziliśmy też pięknie przywrócony do życia kompleks w Trojanowie. Tu napisaliśmy: „Efekty prac, choć jeszcze nie zakończonych w pełni, już teraz wzbudzają ogromny szacunek i podziw.”.

Na podobny podziw zasługuje inne przywrócone do życia miejsce – „NIEZWYKŁA KARCZEMKA – URATOWANE MIEJSCE ZACHĘCA KOLOREM I KRAJOBRAZEM DO ODWIEDZIN„.

O tym miejscu napisaliśmy tak: „Są takie miejsca gdzie odwiedziny czy nawet krótki spacer pozostają na długo w pamięci. Za sprawą obecnych właścicieli i ich żmudnej pracy rozpoczętej w zrujnowanym obiekcie i zaniedbanym otoczeniu dzisiaj Folwark Karczemka zaprasza na istną ucztę dla oczu i wypoczynek dla reszty zmęczonego ciała.”

Ogromne zadanie i wyzwanie to ratowanie pałacu w Gorzanowie – pisaliśmy o tym tu: „GORZANÓW – POWRÓT Z BEZMIARU NICOŚCI„.

O tym miejscu napisaliśmy m.in. tak: „Warto prześledzić kronikę działań przy ratowaniu tego zabytku, bo to prawie materiał na niezłą powieść. Nowi Gospodarze dynamicznie podjęli ogromne wyzwanie i potrafili jak dotąd zmobilizować wiele osób i instytucji, wykonać mrówczą pracę dokumentacyjno-wnioskodawczą, załatwić wiele dotacji i zachęcić wiele osób, w tym wolontariuszy, do systematycznej pracy przy ratowaniu zabytku.„

Pamiętajmy też, że choć są takie miejsca, które na pierwszy rzut oka wydają się całkowicie zadbane, to ich znaczenie i ilość odwiedzających je turystów wymaga ciągłej troski i bieżącego planowania mniejszych czy większych remontów. Zapraszamy do lektury wpisu: „JESZCZE BŁYSZCZY, ALE JUŻ CZEKA NA POPRAWĘ WIZERUNKU – MOSZNA’2015„

Aktualizacja 2017.11.04 – W roku 2017 odwiedziliśmy również kilka wspaniale uratowanych miejsc. We wpisie „Mała Wieś – duże zmiany” pokazaliśmy  zmiany jakie zaszły w trakcie gruntownej renowacji przeprowadzonej w latach 2013-2016.

Szczególnie spodobało nam się to, co ogromnym wysiłkiem właścicieli zrobiono w Korczewie – polecamy nasz wpis „PAŁAC W KORCZEWIE – OD RUINY DO POZYTYWNEGO FINAŁU„.

Kilka kilometrów od Korczewa powstało szczególnie użyteczne dla turystów: „DĄBROWA – MUZEUM ZIEMIAŃSTWA, W KTÓRYM MOŻESZ TAKŻE PRZENOCOWAĆ LUB ŁOWIĆ RYBY„.

Dzięki lokalnym zasobom wód geotermalnych i solanek Uniejów stał się wspaniałym celem na  nie tylko „MAJOWY SPACER W UNIEJOWIE„, ale także na o wiele dłuższy, ciekawy pobyt wśród zabytków z możliwością poprawy stanu swojego zdrowia czy kondycji.

A będąc w okolicach Uniejowa koniecznie trzeba „ZACHWYĆIĆ ZMYSŁY W PODDĘBICACH„,  gdzie zarówno pałac jak i otaczający go park poddane zostały gruntownej rewitalizacji.

Bardzo mile wspominamy kilkugodzinny spacer po Białymstoku, gdzie m.in. „PAŁAC BRANICKICH I PARK W BIAŁYMSTOKU PIĘKNIEJE„.

Działania lokalnych społeczności podziwialiśmy w Sochaczewie. Tam „URATOWANE WZGÓRZE ZAMKOWE W SOCHACZEWIE ZAPRASZA NIE TYLKO DO ZWIEDZANIA„.

Rewitalizacja, remont, rekonstrukcja, odnowa to słowa klucze dla wielu obiektów zabytkowych w Polsce, które czasem po wielu latach zaniedbań czy wręcz odchodzenia do niebytu, sprawiły, że dzisiaj można cieszyć nimi oczy, czytać o bogatej historii i porównywać opisy z tym, co widzimy bezpośrednio odwiedzając tego rodzaju miejsca. Od sierpnia’2017 wydawać się może, że powołany do życia Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków będzie mógł robić to, czego wielu aktualnych właścicieli obiektów zabytkowych nie robi lub udaje, że robi, a smutne efekty widzimy w wielu miejscach w Polsce. Czy będzie to organ na tyle skuteczny aby powstrzymać dalsze popadanie w ruinę wielu cennych obiektów? – to się okaże dopiero za jakiś czas. Warto śledzić plany i działania NFOZ, a nawet wskazywać konkretne miejsca, którymi w pierwszej kolejności powinien się zająć.

Aktualizacja 4.11.2018

Na ten moment o NFOZ wiadomo jedynie tyle, że już działa. Natomiast cieszą rozstrzygnięcia takie jak to, szczególnie na Dolnym Śląsku.
W tym roku odwiedziliśmy uratowany Pałac Mierzęcin w województwie lubuskim – relacja na naszym blogu: MIERZĘCIN ZACHWYCA I PRZYCIĄGA NAWET Z DALEKA, a poniżej film z tego pięknego miejsca:

Wcześniej odwiedziliśmy województwo lubelskie, a tam m.in. zachwycające Udrycze, także uratowane przez aktualnych właścicieli – poniżej film z tego miejsca:

Zachęcamy wszystkich do odwiedzin Zamościa, zielonej twierdzy, która coraz bardziej pięknieje dzięki ogromnym inwestycjom, a jeszcze nie tak dawno trudno było tam odnaleźć historyczne umocnienia. Poniżej Zamość’2018 na naszym filmie:

Bardzo nas ucieszyły efekty prac przy zabytkowych posiadłościach w województwie łódzkim.  Pałac Malina zachwyca efektami prac renowacyjnych:

Podobne efekty zobaczyliśmy w Różanej Rezydencji w Zarębowie:

12 lat żmudnych prac aby Dwór Sójki powrócił do dawnej świetności, to częsty koszt ratowania mniejszych czy większych obiektów zabytkowych:

Aby mieć pewne porównanie jakby mogło u nas być w sferze ochrony zabytków i ich upowszechniania warto zajrzeć do wpisu: „NA NAUKĘ NIGDY NIE JEST ZA PÓŹNO… JEŚLI TYLKO BĘDĄ DO TEGO WYSTARCZAJĄCE CHĘCI!„.

Warto też aby każdy z nas zastanowił się czy może pomóc np. swoim jednym procentem podatku w dziele przywracania zabytków do świetności lub choćby ich zabezpieczenia aby mogły doczekać do lepszych czasów – zachęcamy do lektury wpisu: „I TY MOŻESZ URATOWAĆ CHOĆBY DROBNĄ CZĘŚĆ NARODOWEGO DZIEDZICTWA„.

Przy okazji zbliżającej się 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości warto zerknąć do RAPORTU O STANIE ZACHOWANIA ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH W POLSCE dostępnego na stronie NID oraz do 16 raportów wojewódzkich dostępnych na  kolejnej stronie.
Krótki cytat z pierwszego raportu:
„STAN TECHNICZNY
W trakcie pierwszego etapu prac dokonano oceny stanu technicznego przebadanych obiektów, określając je w kategoriach: brak objawów zniszczenia, słabe objawy zniszczenia, umiarkowanie silne objawy zniszczenia oraz silne objawy zniszczenia. Jak wykazała analiza zgromadzonego materiału, w przebadanej grupie 27,9% obiektów uznano za niewykazujące objawów zniszczenia, a zatem mniej niż 1/3 obiektów figurujących w rejestrze zabytków nieruchomych nie wymaga w chwili obecnej ingerencji remontowych. Jednocześnie ponad 70% obiektów oceniono jako wykazujące objawy zniszczenia. Wśród nich znalazło się 42,3% obiektów ocenionych jako wykazujące słabe objawy zniszczenia, które nie mają jednak wpływu na stabilność konstrukcji budynku i wymagają tylko nieznacznych ingerencji remontowych.
Umiarkowanie silne objawy zniszczenia, które mogą mieć wpływ na istotne pogorszenie stanu technicznego całych obiektów, zdiagnozowano w przypadku 23,3% obiektów, zaś silne objawy zniszczenia obejmujące silne uszkodzenia konstrukcji bądź zniszczenia dużej części obiektów stwierdzono w przypadku 6,5% przebadanych zabytków. Zestawienie wyników procentowych trzech ostatnich grup wskazuje, że ponad 2/3 zabytków nieruchomych figurujących w rejestrze zabytków wymaga różnego rodzaju prac remontowych, w mniejszym zakresie w przypadku obiektów posiadających słabe objawy zniszczenia, a w przypadku umiarkowanie silnych i silnych objawów zniszczenia − prac kompleksowych i pilnych. Zaprezentowane poniżej wartości procentowe warto również wyrazić w postaci wartości bezwzględnych. Owe 6,5% najsilniej zniszczonych obiektów to w całości operatu niemal 4400 obiektów.„.