Niedawno został opublikowany program dla województwa dolnośląskiego – dolnośląskie na lata 2015-2018 – który do 31.01.2015 jest w trakcie konsultacji społecznych i można do niego zgłaszać uwagi, do czego zachęcamy.
Wystarczy rzut oka na spis treści, gdzie od strony 32 do 96 opisywane są zasoby w tym regionie, a od strony 97 do 119 dokonywana jest ocena stanu dziedzictwa i dotychczasowych działań samorządu w zakresie opieki nad zabytkami, aby stwierdzić, że części te w stosunku do właściwego programu opieki nad zabytkami na lata 2015-2018, który został zdefiniowany na stronach 120-129 analiza SWOT i 130-174 (z czego na stronach 149-174 opisane zostały źródła finansowania) stanowią ilościowo większość.
Patrząc zaś na sposób prezentacji i formatowania tego dokumentu wydaje się, że został on stworzony w celu osiągnięcia większej ilości stron niż faktycznie zawarte w nim treści powinny wypełnić. No cóż taka została przyjęta metoda tworzenia tego dokumentu, przez co nie jest on przejrzysty. Około 30 wierszy na stronę to jak na dokument elektroniczny wartość niska w porównaniu do około 50 wierszy dla programu województwa małopolskiego czy innych województw. Ale to kwestia oczywiście indywidualnego odbioru i preferencji przy czytaniu dokumentów papierowych czy elektronicznych, jednak takie a nie inne formatowanie powoduje, że przy czytaniu przynajmniej my czujemy się mniej komfortowo i bardziej rozprasza nas przerzucanie kolejnych stron. Tak w ogóle to dokument ten wygląda jak stary maszynopis a nie dokument elektroniczny z początku XXI wieku. Mały przykład poniżej:

Ciekawa w sensie treści grafika niestety jest mało czytelna:

Kolejna rycina także jest słabej jakości:

I niestety podobnie kolejne grafiki. Może tylko ktoś w słabej jakości zapisał tego pdf’a z programem, bo to jest jeszcze wersja do ewentualnych zmian?

Ciekawe zestawienie zawiera tabela 7 – Podpisane umowy o dofinansowanie w podziale na typy beneficjentów w latach 2011–2014:

oraz tabela 8 – Dotacje, wnioski, które spełniły wymogi formalne oraz złożone wnioski w latach 2011–2014:

I ważna ocena: „Z przeprowadzonych przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej we Wrocławiu badań wśród właścicieli i zarządców zabytków wynika, że choć środki przyznawane przez Województwo Dolnośląskie na prace konserwatorskie i zabezpieczenie zabytków są ocenione jako niewielkie i niewystarczające, szczególnie biorąc pod uwagę liczbę i stan zabytków w województwie , to przyznawane wsparcie pełni istotną funkcję w montażach finansowych sporządzanych przy ubieganiu się o inne środki publiczne.
Pozyskane z budżetu Województwa Dolnośląskiego pełnią też funkcję motywacyjną, wzmacniając skłonność do podejmowania kolejnych działań z zakresu pozyskiwania funduszy. Funkcja edukacyjna pozyskiwania wsparcia w ramach naboru wniosków o dotację polega na nauce przez beneficjentów reguł wypełniania wniosków o dofinansowanie, konstruowania budżetów, kompletowania wymaganych dokumentów. Ta wiedza jest później wykorzystywana przy pozyskiwaniu funduszy z innych źródeł (zbliżone wnioski obowiązującą na przykład w konkursie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Ponadto pozytywne oceny wsparcia przekładają się na relatywnie wysoki wskaźnik zainteresowania wykorzystaniem środków w kolejnych latach przez tych samych właścicieli zabytków. Jednocześnie część ekspertów i beneficjentów podaje w wątpliwość efektywność przyznawania niskich kwot dofinansowania, które zapewniają znikomą część całego budżetu. Wśród postulatów pod adresem samorządu Województwa Dolnośląskiego beneficjenci dofinansowania wymieniali często:
– stworzenie punktu konsultacyjnego dla osób i instytucji – właścicieli i zarządców zabytków, w celu informowania o źródłach finansowania, zasadach, przepisach prawnych,
– umożliwienie wcześniejszego złożenia wniosku i naniesienia ewentualnych poprawek,
– utworzenie i aktualizację bazy wykonawców prac renowacyjnych i budowlanych przy zabytkach, a także projektantów i architektów,
– animowanie samorządów lokalnych (tworzenie szkoleń, spotkań informacyjnych, stworzenie platformy wymiany doświadczeń).”

Na Dolnym Śląsku cel strategiczny programu to „Zwiększenie roli dziedzictwa kulturowego w rozwoju społecznym i ekonomicznym Dolnego Śląska.

Cel strategiczny Programu wdrażany jest przez dwa cele kierunkowe:

1. Zabezpieczenie i zagospodarowanie potencjału kulturowego regionu
2. Zaangażowanie społeczne w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa”

I dodatkowo jako priorytety:

„1. Ochrona i rewitalizacja zabytków.
2. Zwiększenie potencjału ekonomicznego regionu w oparciu o dziedzictwo kulturowe.
3.Pogłębianie poczucia odpowiedzialności za wielokulturowe dziedzictwo regionu.
4.Aktywizacja społeczności i podmiotów lokalnych.”

Co jest niewątpliwie słuszne – tyle, że to są zadania  znane i postulowane od wielu dziesięcioleci. Może w tym programie będą jakoś wzmocnione i dookreślone, aby działo się to szybciej i sprawniej?

Poszczególne cele i priorytety zostały w programie opisane dość krótko i ogólnie – 2-3 punkty, czasem 4 – być może zagadnienia te są na tyle oczywiste, że więcej pisać nie ma co, albo autorom nic więcej w tej skomplikowanej materii nie przychodziło do głowy, bo ich zapał do pisania tego programu wyczerpał się na setce stron opisu wstępnego… Czasem jest tych punktów nawet 5 (w dwóch przypadkach), ale to jakby wyjątek od reguły 2-3, 4 zdań rozwijających. W zasadzie cały program zawiera się na stronach 135-139, bo potem mamy już elementy wdrażania i monitoringu, a także wskaźników realizacji oraz źródła finansowania.

Trudno nam taki program ocenić pozytywnie. Praktycznie żadnych bardziej dokładnych planów i zamierzeń w odniesieniu do konkretnych obiektów czy miejsc. Porównajmy to z programem dla Małopolski, a w zasadzie czy to się da porównać?

Słowem pełne rozczarowanie. Dolny Śląsk zasługuje na dużo więcej niż jakaś kompilacja programu krajowego zaopatrzona może i rozbudowanym ale jedynie wstępem. Już nawet nie skorzystano z tego co napisano przy ocenie realizacji programu na lata wcześniejsze – tam wymieniano dokładnie co i w jaki sposób było robione, a pisano o:

1. Dofinansowaniu prac konserwatorskich i zabezpieczeniu zabytków,
2. Wspieraniu rozwoju bazy i sieci muzealnej w regionie, przede wszystkim w zakresie powstania magazynów muzealnych, w tym archeologicznych, 
3. Prowadzeniu działań szkoleniowych i promocyjnych,
4. Parkach kulturowych,
5. Tematycznych szlakach turystycznych,
6. Pomnikach historii,
7. Parkach krajobrazowych – ochronie dziedzictwa przyszłości.

Każde z powyższych zadań wykonywane do tej pory zostało dość dobrze opisane, więc dlaczego w opisie zadań na nowy okres choćby częściowo się do tego nie odwołano?

Oczywiście program nie może być zbyt szczegółowy, ale ma on być też zapewne dokumentem, na który spojrzą na niższych szczeblach samorządowych – w powiatach czy gminach – przy tworzeniu swoich programów lokalnych. Pewnie będą się mocno zastanawiać co autorzy w wielu wypadkach mieli dokładnie na myśli pisząc o kierunkach działania.

Na stronie 140 przy opisie systemu wdrażania, monitorowania i ewaluacji napisano: „Program opieki nad zabytkami województwa dolnośląskiego na lata 2015–2018 stanowi dokument wyznaczający główne cele, kierunki działań i wynikające z nich zadania ujmowane w perspektywie długofalowej, których efektem powinno być wystąpienie pożądanych zmian w zakresie opieki nad zabytkami i ochronie dziedzictwa kulturowego. By dokument ten rzeczywiście spełniał swe funkcje, konieczne jest nie tylko monitorowanie i ewaluacja działań wynikających z jego zapisów, lecz również weryfikacja pierwotnych założeń zgodnie z wnioskami i rekomendacjami, będącymi pokłosiem procesu monitowania i ewaluacji. Wydaje się przy tym, iż podstawowym założeniem przygotowania, a w dalszej kolejności aktualizacji dokumentu programowego, powinna być jego adekwatność do rzeczywistych potrzeb osób, grup i zbiorowości, których dotyczy.”

Oczywiście zgoda – dokument powinien określić główne cele i kierunki działań i to w nim można znaleźć, ale już trudno nam doszukać się wynikających z nich zadań, tych dotyczących wskazanych z nazwy zabytków czy miejsc. W programie dla województwa małopolskiego wprowadzono cały rozdział „VII. Zadania programowe” (strony 125-127), w którym w odniesieniu do założeń programu „wyznaczono konkretne zadania programowe o randze ponadlokalnej – wynikające z przyjętych priorytetów i kierunków działań – określone w oparciu o wnioski wyciągnięte z przeprowadzonej analizy SWOT ochrony dziedzictwa kulturowego w województwie małopolskim, wytyczne dokumentów planistycznych i rekomendacje służb ochrony zabytków, w szczególności dotyczące:

 – zabytków zagrożonych, wymagających prac ratunkowych,

 –  zabytków o znaczeniu regionalnym, posiadających duże znaczenie artystyczne i  historyczne, będących wybitnymi przykładami sztuki, architektury lub zachowanego w niezmienionym kształcie krajobrazu kulturowego,

 – obszarów zaproponowanych do objęcia ochroną prawną w postaci parków kulturowych, uznania za pomniki historii oraz wpisania do rejestru zabytków,

 –  zasobów dóbr kultury współczesnej zidentyfikowanych w województwie małopolskim.”

A w kolejnym rozdziale Małopolska zaplanowała też (na stronach 128 – 143):

„VIII. Działania wspierające ochronę regionalnego dziedzictwa kulturowego

• Obiekty, które zasługują na wpisanie na Listę UNESCO i uznanie za pomniki historii
• Propozycje obiektów do objęcia podstawową formą ochrony – wpisaniem do rejestru zabytków
• Planowane rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
• Obiekty z obszaru województwa małopolskiego typowane do Czerwonej Księgi Krajobrazu Polski
• Proponowane parki kulturowe
• Planowane szlaki kulturowe i turystyczne”

Czy na Dolnym Śląsku żaden z powyższych elementów nie jest planowany bardziej konkretnie niż tylko w hasłowych sformułowaniach? Nie ma planu na wpisanie kolejnych obiektów na Listę UNESCO, czy zabytków które należy wpisać do rejestru zabytków? Nie mówiąc już o pozostałych punktach. Tak w ogóle to dobrze, że program taki jest budowany dla Dolnego Śląska, ale odnosimy wrażenie, że jest robiony „bo taki jest formalny obowiązek ustawowy”, a nie z osobistej chęci poprawienia losu obiektów zabytkowych w tym województwie zarówno przez samorządowców jak i zatrudnione do opracowania tego programu osoby. Jeśli takiego zaangażowania nie widać choćby przy tak w sumie prostej pracy jak wytwarzanie dokumentów mających kształtować przyszłość obiektów zabytkowych czy ogólniej dziedzictwa kulturowego, to co tu mówić i pisać o faktycznych działaniach… Przykład idzie z góry, a ten program nie tworzy nawet chęci zainteresowania się tematyką opieki nad zabytkami na Dolnym Śląsku. Wydaje się nam więc, że program ten powinien zostać rozbudowany o wymienione powyżej sugestie, o wskazanie dla wielu obiektów i miejsc konkretnego planu działania. Zmiany wymaga także postać tego raportu – teraz to jest taki jakby wstępny roboczy szkic, niestety mało przejrzysty i wymagający zwykłego dobrego sformatowania zarówno tekstów, jak i tabelek czy wstawienia dobrej jakości grafik. Dziwi nas, że tak niedokończone dzieło w ogóle pojawiło się jako produkt do konsultacji społecznych, bo już sama forma stwarza duże wątpliwości co do jakości także treści w nim zawartych..

Zachęcamy więc szczególnie mieszkańców Dolnego Śląska do zapoznania się z tym programem i zgłoszenia uwag na stronie: Konsultacje społeczne Programu opieki nad zabytkami województwa dolnośląskiego. Bądźcie aktywni w kreowaniu przyszłości swojego regionu także w zakresie dziedzictwa kulturowego, wymagajcie od samorządów odpowiedniej jakości tworzonych dokumentów i pilnujcie skutecznej realizacji uchwalanych programów.

Przeczytaj koniecznie także wpis: WIĘCEJ PROGRAMU W PROGRAMIE DLA DOLNEGO ŚLĄSKA ! – w którym Pani Dorota Jones-Olszanka przedstawiła swoje uwagi i propozycje.

Przeczytaj kolejny wpis: „DOLNEGO ŚLĄSKA PERSPEKTYWA W ZAKRESIE OCHRONY DZIEDZICTWA„.

Zachęcamy także do lektury wpisu: Czy liczne zabytkowe obiekty Dolnego Śląska mogą być już jedynie natchnieniem dla pisarzy?

Zachęcamy też do lektury poprzedniego wpisu: POPATRZMY NA ZABYTKI W SWOICH REGIONACH I PROGRAMY OPIEKI NAD NIMI.

O zabytkach na Dolnym Śląsku pisaliśmy też w innych wpisach:
– Dolny Śląsk – „zabytkowa” katastrofa
– DOLNY ŚLĄSK TO WIĘCEJ NIŻ WROCŁAW
– Zaginiona cywilizacja – proroctwo czy rzeczywistość?
– LIST OTWARTY DO PREZYDENTA RP BRONISŁAWA KOMOROWSKIEGO W SPRAWIE RATOWANIA DZIEDZICTWA DOLNEGO ŚLĄSKA
– Odpowiedź z Kancelarii Prezydenta RP na list otwarty w sprawie ratowania dziedzictwa Dolnego Śląska
– Najwyższy czas na rachunek sumienia – 70 lat grzechu pioniera Ziem Odzyskanych